Mijmeringen: 'Hype cycle'

15 nov , 11:34 • Columns

'Mijmeringen' is een wekelijkse column van Dongenaar Rinus Krijnen

Hype cycle

In mijn werkende leven als Informatiemanager werd mij ook nogal eens advies gevraagd over nieuwe veelbelovende ontwikkelingen op technisch gebied. Die veelbelovendheid leidde vaak tot extreem hoge verwachtingen. Vaak waren die erop gericht om processen simpeler en goedkoper te maken wat daarmee de winst enorm zou opdrijven. Zeker als je één van de eerste bedrijven was die zo’n nieuwe techniek kon toepassen zou je spekkoper kunnen worden. Mits het geloof gedeeld werd betekende dit dat er enorme bedragen geïnvesteerd werden en men elkaar qua concurrentie de loef af wilde steken, om zo snel mogelijk tot succes te komen.

Omdat heel grote bedrijven ook dit geloof hadden, betekende zo’n korte termijn verwachte winstverbetering dat bij beursgenoteerde bedrijven de koersen op de beurzen stevig stegen en daarmee het hele vertrouwen in de beurs. Maar van een afstandje zag je al dat die winstgevendheid vaak in de praktijk veel lastiger bleek. Met een beetje pech klapte de bubbel, kelderde de koers en gingen bedrijven failliet. Weg investering en weg winst. De bedrijven waren in de ‘vallei van desillusie’ beland. Deze benaming komt van een model van het IT onderzoeksbureau van Gartner, die enkele tientallen jaren geleden een zogenaamde hype cycle heeft ontwikkeld en waarbij ze technische ontwikkelingen telkens plotten op dit model. Dit model is een grafische weergave die de volwassenheid, adoptie en het maatschappelijke gebruik van technologieën en applicaties in kaart brengt. Het is een soort S-Curve. Ik heb veel managementtheorieën rondom IT-toekomstverwachtingen voorbij zien komen, maar deze is mij goed bijgebleven, omdat hij bijna altijd klopte.

Het model bestaat uit 5 fasen en wordt nog steeds toegepast en is onlangs nog geactualiseerd. Het begint met een trigger van een technologische ontwikkeling die veel aandacht trekt. Dan wordt het concept gehyped en wordt het erg populair. Hier begint al een onderscheid te ontstaan tussen de gelovigen en ongelovigen. De gelovigen investeren enorme bedragen in de ontwikkeling van het concept. De ongelovigen waarschuwen voor de gevaren en tegenvallers. Die worden dan nog niet gehoord. Zelf behoor ik ook wel tot de wat meer pessimistische volgers. Ik heb in de 35 jaar dat ik de trends beroepsmatig moest volgen, veel ups en downs gezien en ook vaak meegemaakt dat beloftes niet waargemaakt konden worden. Het voordeel van pessimistisch gedrag is dat het in de praktijk alleen maar mee kan vallen. Vooraan lopen is meestal ook een dure grap. Als duidelijker is dat er werkelijk iets te halen valt kun je de achterstand vlot inhalen.

Het gaat goed, totdat blijkt dat de snelheid van ontwikkeling, de adoptie door de wereld tegenvallen en de winst voorlopig uitblijft. Afhankelijk van de technologie komt men in een vrije val van verval. De piek is voorbij. De verwachtingen worden naar beneden bijgesteld, de ongelovigen worden meer gehoord en de investeringen lopen terug. Soms betekent het zelfs dat bedrijven daardoor failliet gaan of van de beurs verdwijnen. De zakenwereld is keihard. Als het een grote hype is, zoals eind 90-er jaren de internetbubbel en nu met Artificial Intelligence en die trend zet zich eenmaal in dan kan dit mondiaal grote problemen opleveren. Ontwikkelingen worden stopgezet en mensen worden ontslagen: eerst omdat ze al willen anticiperen op het resultaat en later, omdat het blijkt dat het niet werkt: uit met de pret. Ondanks dat de bubbel lijkt geklapt zijn er toch bedrijven die vaak op kleinere schaal aan de techniek blijven schaven en licht zien aan het einde van de tunnel. Daarna volgt er in de tijd een vorm van ongemerkte revival van de techniek, niet zo veelomvattend en groots, maar wel in de vorm van toepasbare oplossingen.

Met ‘generatieve AI’ zijn we aan het afdalen in de vallei van desillusie. Afhankelijk in hoeverre men heeft geïnvesteerd zal het zeker betekenen dat door de te hoge verwachtingen ontwikkelingen worden stopgezet of enorm worden verkleind. Dit zal forse impact hebben op het beursklimaat. De afgelopen tijd waren de beurskoersen vanwege de overspannen verwachtingen rondom AI enorm gestegen. Deze winst verdampt inmiddels snel en wellicht komen we hiermee in een recessie. Hebben we in Nederland net al onze pensioengelden opgehangen aan de beurs, waarvan een groot deel in (Amerikaanse) techbedrijven; stort de boel in. Hebben wij weer.