In het Stedelijk Museum in Breda is van 12 oktober tot en met 26 januari 2020 de grote overzichtstentoonstelling ‘De Heks van Dongen’ te zien, met werken die gemaakt zijn in ons dorp, één van de vroegste kunstenaarsdorpen uit de 19e eeuw. Het museum heeft hedendaagse kunstenaars uitgenodigd om te reageren op thema’s uit deze tentoonstelling. Dat doen ze in de groepsexpositie Dongen Revisited.
In de eerste grote tentoonstelling van ‘de schilders van Dongen’ worden ruim honderd tekeningen en schilderijen bij elkaar gebracht uit de 19e eeuw en de 17e eeuw. Samen vertellen ze het fascinerende verhaal van een van de vroegste Nederlandse kunstenaarsdorpen.
Pietje Verhoef, De ‘heks van Dongen’ (Spinster-Max Liebermann)
Kunstenaars ontdekken Dongen
Vanaf 1830 trekken kunstenaars als August Allebé, Jozef Israëls, Max Liebermann, Albert Neuhuys, Suze Robertson en Jan Veth met grote regelmaat naar het Brabantse Dongen. Te midden van inlandse duinen, landerijen en donkere bossen vinden ze traditionele boerderijen en hun bewoners.
De kunstenaars worden gedreven door nostalgie en nationalisme. Door de afscheiding van België (1830) en de onzekerheden van de moderne tijd verlangen ze terug naar de Gouden Eeuw. De reis naar Dongen had voor hen het effect van een tijdmachine. Ze kunnen daar zelf het ‘oude Holland’ van hun illustere voorgangers ervaren.
Een van de ontdekkers van Dongen is Constant Huijsmans, tekenleraar aan de Koninklijke Militaire Academie in Breda. Hij maakt onder meer een schilderij van militairen die bij Dongen bivakkeren. De taferelen wekken het enthousiasme van zijn bevriende collega Willem Hendrik Schmidt uit Delft. Schmidt trekt ’s zomers met zijn leerlingen, onder wie de latere kunstenaar Christoffel Bisschop, naar Dongen om te werken in de natuur.
Vincent van Gogh
Gaandeweg raakte Dongen steeds bekender bij kunstenaars uit de wijde omtrek. Ze logeerden voor korte of lange tijd in de herberg van vrouw Muskens. Ze maakten tekeningen en schilderijen van boereninterieurs en hun bewoners, van gezamenlijke aardappelmaaltijden, boerinnen in klederdracht en van ambachtslieden, zoals thuiswevers, schoenmakers en kantklosters.
Hun werk wordt in korte tijd bijzonder populair en vormt een inspiratiebron voor andere schilders. Vincent van Gogh ontleent het thema van De Aardappeleters aan een van de Dongense schilderijen van Jozef Israëls: Boerengezin aan de maaltijd. Hij schrijft in 1882 aan zijn broer Theo dat hij diep onder de indruk is van de sfeer, de armoede en de emotie die uit de voorstelling spreekt. Speciaal voor deze tentoonstelling heeft het Van Gogh Museum dit meesterwerk van Jozef Israëls uitgeleend aan Stedelijk Museum Breda.
De heks van Dongen
Een oude boerin, Pietje Verhoef, werdvoor de kunstenaars een geliefd model. Ze beeldden haar veelvuldig af, kromgebogen over haar handwerk, aan het spinnenwiel, sjouwend met een takkenbos, als waarzegster of toverkol. De ‘heks van Dongen’ groeide zo uit tot de verpersoonlijking van het schildersdorp Dongen.
August Allebé is de eerste die de ‘heks van Dongen’ afbeeldt. De Katholieke Illustratie schrijft daarover in 1905: ‘Zoals ze daar zit, heeft ze wel iets van een oude toverheks uit een sprookje, met haar vervaarlijke floddermuts boven ‘t gerimpelde gezicht, waarin een paar pientere oogjes flikkeren, en de tandeloze, onder de overhangende haviksneus teruggezonken, mummelmond geheimzinnige toverformules te mompelen lijkt. De ketel met koffiewater naast haar krijgt dan iets van de beruchte heksenketel, waarin vervaarlijke brouwsels worden gekookt, en de slapende kat aan haar voeten van het griezelige dier, dat we ons onafscheidelijk van toverkollen denken.’
Naast Van Gogh – Suze Robertson & Marenne Welten
Als onderdeel van De heks van Dongen is in het Vincent van GoghHuis in Zundert de tentoonstelling ‘Suze Robertson & Marenne Welten – Naast Van Gogh’ te zien.
Openingstijden Stedelijk Museum
Adres: Boschstraat 22 Breda
Dinsdag t/m zondag van 11.00 – 17.00 uur.
Iedere eerste dinsdag van de maand van 11.00 – 21.00 uur.
Eerste kerstdag en nieuwjaarsdag gesloten
